Europa i europejskość

W XV wieku nadeszła rozstrzygająca zmiana, wskutek której stosunek filozofii do nauki stał się stałym problemem naszej kultury duchowej. Cały bogaty skarbiec kulturowy przekazywanej wiedzy, który rozwinął się w postaci religii, sztuki, literatury i wszelkich możliwych sztuk i umiejętności, takich jak medycyna, astronomia, filologia czy retoryka, został w XV wieku skonfrontowany z nową ideą wiedzy. To było jak nowy początek.

Decydującego przełomu dokonał Galileusz. Był to człowiek, który o sobie i swojej nowej nauce mechaniki wyraźnie stwierdził: mente concipio - uchwytuję w duchu, i myślał przy tym o czystych warunkach zjawisk ruchu w przyrodzie. W ten sposób odkrył choćby prawa swobodnego ruchu, wychodząc od czegoś, co w istocie mógł uchwycić tylko w duchu, bo nie można tego było zaobserwować w przyrodzie: spadania w próżni. Nie można było jeszcze wówczas eksperymentalnie spowodować, aby móc obserwować spadające ciała bez oporu tarcia. Siła abstrakcji, która potrzebna była do tej myśli, i towarzysząca jej siła konstrukcji, izolująca określone czynniki, mierząca je ilościowo, określająca symbolicznie i odnosząca do siebie wzajemnie, były to w istocie nowe rzeczy, które miały wprowadzić zmianę w ludzkim stosunku do świata. Ludzka moc wynalazcza służyła dotąd bardziej wypełnianiu miejsc, które pozostawiła przyroda. Teraz nadszedł czas, w którym ludzka znajomość przyrody doprowadziła do powstawania sztucznych produktów, co przemieniło cały nasz świat w jeden wielki warsztat pracy przemysłowej, bezprzykładny postęp, który doprowadza nas powoli w sąsiedztwo nowych zagrożeń.

To, co stało się wraz z powstaniem nowoczesnych nauk doświadczalnych, było dla „filozofii”, owej radości teorii, potężnym wyzwaniem. Jak odniosła się ona do tego wyzwania? Jak ustosunkowało się ludzkie myślenie do tej nowej idei nauki? Nie chcę tu opowiadać nowej historii filozofii. Ale jeśli chce się zrozumieć, czego wymaga od nas nasze zadanie, myślowe uporanie się z naszymi dzisiejszymi problemami, to trzeba przez chwilę powrócić myślą do tego, co pojawienie się nowoczesnej nauki znaczyło dla ludzkiego myślenia i dla miejsca człowieka w świecie. Omówię to w kolejnym wpisie.